Europejski rynek biomasy stałej
 Unia Europejska każdego roku zwiększa zużycie biomasy sta- łej do produkcji energii elektrycznej i ciepła. Według danych zebranych przez konsorcjum EurObserv’ER, w 2013 r. zużycie energii pierwotnej w Unii Europejskiej wyniosło około 91,5 Mtoe, co stanowi wzrost o 3,3 proc. w stosunku do 2012 r. (tabela 1). Tendencja wzrostowa utrzymywała się nieprzerwanie od początku 2000 r. (53,1 Mtoe), z wyjątkiem gwałtownego spadku odnotowanego w 2011 r. w wyniku wyjątkowo łagodnej zimy w całej Unii Europejskiej. Większość zużywanej biomasy stałej wyprodukowano na terenie Europy. Produkcję biomasy stałej wyrażonej w energii pierwotnej w UE szacuje się na 88,1 Mtoe, co oznacza wzrost o 2,4 proc. (tabela 2). W ostatnich kilku latach import biomasy stałej netto ma tendencję wzrostową, głównie w wyniku rosnącego importu peletów drzewnych ze Stanów Zjednoczonych i Kanady. Trend zużycia biomasy był jednak niejednolity w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej. W tym roku spadł w Szwecji, z powodu mniejszej aktywności sektora leśnictwa i przemysłu, natomiast w Polsce i Holandii spowodowany był spadkiem produkcji energii elektrycznej z biomasy. Z drugiej
strony, zużycie biomasy stałej rośnie w krajach, które wspierają inwestycje w systemy grzewcze na biomasę stałą, na przykład we Francji, oraz w krajach takich jak Wielka Brytania, które stwarzają zachęty do równoległego pozyskiwania energii elektrycznej z biomasy. W sumie produkcja energii elektrycznej z biomasy w Unii Europejskiej zwiększyła się o 1,8 proc. w 2013 r. do poziomu 81,7 TWh, czyli o około 1,5 TWh więcej niż w 2012 r. Wzrost produkcji ciepła z biomasy stałej był nieco wyższy (o 2,7 proc. niż w 2012 r.) i osiągnął poziom 72,4 Mtoe (1,9
Mtoe więcej niż w 2012 r.), czemu towarzyszył również wzrost zużycia biomasy stałej w ciepłowniczych systemach sieciowych o 2,5 proc.
W Polsce przeważa produkcja energii elektrycznej
Mimo że produkcja energii elektrycznej z biomasy stałej w 2013 r. tylko nieznacznie wzrosła (do poziomu 8 TWh wyprodukowanych w 2013 r.), Polska jest nadal jednym z największych producentów energii elektrycznej z biomasy stałej w Unii Europejskiej. Według Instytutu Energetyki Odnawialnej (EC BREC IEO), większość produkcji pochodzi ze współspalania biomasy w elektrowniach węglowych. Poza nielicznymi wyjątkami, infrastruktura wytwórcza jest w większości przypadków przestarzała (wiek instalacji wynosi średnio 35 lat) i charakteryzuje się niskim poziomem sprawności. Wyjątek stanowią nowoczesne instalacje, takie jak wybudowana w listopadzie 2012 r. elektrownia w Połańcu oparta w 100 proc. na biomasie (205 MW).
 Sejm RP uchwalił 20 lutego 2015 r. ustawę o odnawialnych źródłach energii (OZE), która wprowadza zasadnicze zmiany w systemie wsparcia energii wytwarzanej z OZE. Jedną z najważniejszych zmian wprowadzanych nową ustawą, w stosunku do obecnie obowiązujących przepisów, jest odejście od systemu świadectw pochodzenia na system aukcyjny oraz wprowadzenie odrębnych regulacji dla mikroinstalacji w postaci możliwości rozliczania się ich właścicieli z właściwymi przedsiębiorstwami energetycznymi na zasadzie „net-metering”, a także, po raz pierwszy w Polsce, wdrożenia dodatkowego wsparcia w ramach mechanizmu taryf gwarantowanych dla mikroinstalacji o mocy do 10 kW. Wielką niewiadomą jest natomiast uchwalony kształt systemu aukcyjnego. Istnieją obawy, że ustawa nie urynkowi sektora energetyki odnawialnej o mocach powy- żej 1 MW, a stanie się dodatkowym instrumentem dofinansowania tradycyjnych koncernów energetycznych. Zgodnie z ustawą, wolumeny energii, które mają być zamawiane w aukcjach, jak i referencyjne ceny jej zakupu będą ustalane przez rząd. Następnie ogłaszane będą aukcje, które wygrywa ten oferent, który zaproponuje najniższą cenę, otrzymując w zamian gwarancję wsparcia przez 15 lat. Oddanie pełnej władzy w obszarze energetyki odnawialnej w ręce administracji państwowej, pełniącej rolę właściciela państwowych koncernów energetycznych (akcje będące w rękach Skarbu Państwa), które dalej mają być konsolidowane horyzontalnie i pionowo do formy oligopolu energetycznego, grozi zaburzeniem konkurencji tak- że na rynku energetyki odnawialnej, brakiem różnorodności technologicznej i nierównomiernym, niezrównoważonym wykorzystaniem krajowych odnawialnych zasobów energii. Istnieje też ryzyko powrotu do współspalania biomasy z węglem i doraźnego importu biomasy na dużą skalę. Ponadto, system przewidziany jest na okres zaledwie kilku lat (ostatnia aukcja w 2020 r.). W tak krótkim czasie w zaproponowanym systemie aukcyjnym realne jest ryzyko nadmiernych zysków dla wybranych podmiotów, a szanse na spadek kosztów wytwarzania energii z OZE maleją.
Jakie cele na 2030?
Niedawna publikacja dokumentu roboczego na temat stanu zawansowania prac w zakresie wdrożenia kryterium zrównoważonego wykorzystania biomasy stałej i gazowej stosowanej do wytwarzania energii elektrycznej, ogrzewania i chłodzenia w UE przypomniała europejskie cele określone w Krajowych Planach Działania na rzecz OZE (KPD). Według szacunków KPD, podaż biomasy wzrośnie o prawie 37 proc. – do 132 Mtoe w 2020 r. Z podsumowania KPD dla 28  krajów wynika, że państwa członkowskie zamierzają zwiększyć wolumen biomasy drzewnej o 95 mln m3 w porównaniu do 2006 r. Wielkość ta jest równoważna całkowitej ilości biomasy drzewnej przeznaczonej na cele energetyczne pozyskiwanej w Finlandii i Szwecji w 2010 r. Konsumpcja biomasy drzewnej wzrośnie zatem z 336 mln m3 w 2006 r. do 431 mln m3 w 2020 r. Dokument roboczy wskazuje, że podczas gdy dla większości krajów członkowskich wykorzystywana biomasa nadal będzie zasadniczo pochodzić z zasobów krajowych, import pod koniec trzeciej dekady stulecia wzrośnie. Zgodnie z danymi KPD i Eurostat, pozyskanie energii pierwotnej z biomasy może wzrosnąć do 140 Mtoe w 2020 r. (110,5 Mtoe zużycia energii końcowej), podczas gdy zasoby surowcowe w UE szacuje się na 118,6 Mtoe. Brakujące 21,4 Mtoe muszą zostać pokryte poprzez import z krajów trzecich, przede wszystkim w postaci zrębków i peletów. Dane te są jednak wciąż teoretyczne i trudno ocenić, czy Unia Europejska będzie w stanie osiągnąć te cele. W zakresie produkcji energii elektrycznej osiągnięcie celów na rok 2020 określonych w KPD, tj. 155 TWh (rysunek 1), jest mocno wątpliwe, biorąc pod uwagę obecny niepomyślny klimat i warunki do produkcji energii z biomasy. Jednym z głównych czynników spowalniających rozwój jest bardzo konkurencyjna jednostkowa cena węgla na rynkach światowych, któ- ra może być rezultatem masowej konsumpcji gazu łupkowego i ropy naftowej ze złóż w Stanach Zjednoczonych.
Sytuacja jest o wiele bardziej korzystna w zakresie produkcji ciepła (rysunek 2), ponieważ drewno kawałkowe, zrębki i pelety drzewne są bardzo konkurencyjne w porównaniu do oleju opałowego, gazu ziemnego i energii elektrycznej. Powinno to zachęcić coraz więcej gospodarstw domowych do zmiany źródeł ciepła na biomasowe. W niektórych krajach sektor ciepła stanie się beneficjentem jasno wytyczonego kursu politycznego wsparcia dla biomasy i rozwoju sieci ciepłowniczych.
Według dokumentu roboczego Komisji Europejskiej pn. „Ocena wpływu polityki energetycznej i klimatycznej do 2030 roku”, zapotrzebowanie na biomasę wzro- śnie i będzie realizowane głównie przez import. Jaki będzie wymagany poziom importu w przyszłości? Konieczność zapewnienia dostaw paliw ma kluczowe znaczenie dla operatorów systemowych instalacji, które wymagają dużych ilości biomasy. Badanie przeprowadzone przez Risi (konsultant specjalizujący się w przemyśle drzewnym) sugeruje, że globalny popyt na pelety, które są głównym towarem na giełdach drewna, powinien wzrosnąć do 50 mln Mg w 2020 r. Europa będzie głównym odbiorcą tego wolumenu, jednak na globalny rynek peletów drzewnych wchodzą nowe kraje, takie jak Japonia i Korea Południowa. Ameryka Północna może również ograniczyć eksport w celu realizacji własnych zobowiązań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych. W rezultacie operatorzy instalacji na biomasę domagają się od władz stworzenia programów wsparcia dla krajowych systemów produkcji i dostaw biopaliw w celu zagwarantowania trwałości ich inwestycji.
Pełne informacje nt. europejskiego rynku biomasy sta- łej dostępne są w najnowszym „Biuletynie Energii Odnawialnej – Biomasa stała” na stronie Instytutu Energetyki Odnawialnej: www.ieo.pl |
